Krajowe obserwatorium bezpieczeństwa ruchu drogowego POBR jest niewątpliwym polskim sukcesem w europejskim systemie działań prewencyjnych na rzecz zmniejszania zagrożenia zdrowia i życia w ruchu drogowym. Jednak dla właściwej oceny tego sukcesu i jego wpływu na zmniejszenie strat ponoszonych w wyniku wypadków drogowych warto spojrzeć nań z bardziej odległej perspektywy, by zrozumieć jego znaczenie. Dziś już wiemy, że największym wsparciem idei szerzenia wiedzy na temat zagrożeń w transporcie, zwłaszcza drogowym, były decyzje światłych polityków bazujące na wynikach badań naukowych o ryzyku w transporcie. Chyba pierwszą, o tak wielkim zasięgu, podjął prezydent Lyndon Johnson, który w przemówieniu do narodu w 1968 roku, w odpowiedzi na falę protestów przeciwko wojnie w Wietnamie, powiedział: „Amerykanie! Prawdziwa wojna toczy się na naszych drogach – rocznie ginie nas ponad 50 tys.”. Następnie powołał Państwową Radę Bezpieczeństwa Transportu NTSB, która znakomicie funkcjonuje do dziś łącząc w swych działaniach wszystkie jego rodzaje. W dwadzieścia lat później OECD utworzyła międzynarodową bazę danych o wypadkach drogowych IRTAD, którą ulokowano w niemieckim instytucie BASt. Jej niewątpliwą zaletą była porównywalność danych dostarczanych przez 37 krajów członkowskich.
Lata 90. były dla Polski znaczące w rozwoju działań prewencyjnych brd, tak bardzo wówczas koniecznych z powodu szybkiego wzrostu liczby wypadków będących efektem żywiołowego rozwoju motoryzacji. W Instytucie Transportu Samochodowego powstało Centrum BRD, a w nim pierwsza koncepcja banku danych o wypadkach drogowych. Zmiany w strukturze zarządzania w Polsce spowodowały powstanie Krajowej Rady BRD, a następnie zamówienie przez ministra transportu Krajowego Programu BRD GAMBIT’96. Bardzo cenne okazało się wówczas wsparcie ekspertów zagranicznych, na przykład raport Gerondeau. W 1993 roku powstała ETSC Europejska Rada Bezpieczeństwa Transportu, pozarządowa organizacja, do dziś pełniąca rolę doradcy Komisji Europejskiej. Od roku 1997 ITS reprezentuje Polskę w bazie IRTAD (od 2003 także w europejskiej bazie CARE).
Najważniejszym chyba wydarzeniem w końcu XX wieku było zaprezentowanie na Światowym Kongresie Drogowym w Montrealu (1995) szwedzkiej koncepcji polityki bezpieczeństwa transportu pod nazwą „Wizja Zero”, czyli zero śmiertelnych i ciężko rannych ofiar wypadków w transporcie. Dokument, po przedstawieniu w parlamencie szwedzkim, otrzymał rangę ustawy i wkrótce stał się wzorem dla polityki bezpieczeństwa transportu wielu krajów, także dla Polski.
Początek XXI wieku przyniósł kolejne, znaczące decyzje polityczne na poziomie Komisji Europejskiej. Jedną z najważniejszych była „Polityka Transportowa Unii Europejskiej – Czas na decyzje”, a w niej zapowiedź konieczności stworzenia europejskiej bazy danych i wiedzy o wypadkach drogowych. Tak dochodzimy do momentu narodzin struktur, których nazwa zawiera w sobie pojęcie obserwatorium.
W ramach VI Programu Badań Naukowych UE stworzono koncepcję zintegrowanego projektu o nazwie SafetyNet. Jego celem było opracowanie struktury europejskiej bazy danych i wiedzy o brd. Głównym zadaniem Obserwatorium Unijnego miało być koordynowanie działań krajów członkowskich podejmowanych w ramach wspólnej polityki bezpieczeństwa transportu. Do realizacji projektu przystąpiło 18 krajów. Projekt SafetyNet zakończono w 2008 roku i na jego podstawie kraje członkowskie UE rozpoczęły realizację krajowych elementów europejskiego systemu o nazwie European Road Safety Obserwatory ERSO. Polska aktywnie uczestniczyła w tych pracach.
Inne kraje angażowały się w różnym stopniu w dostosowywaniu swych systemów krajowych do nowych wytycznych zawartych w ERSO. Nadal nie jest to zadaniem łatwym albowiem wymaga wielu zmian, nawet w strukturach administracji krajowej i regionalnej. We Francji, na przykład, utworzono Międzyministerialną Dyrekcję BRD, która merytorycznie jest wspierana przez ONISR – Krajowe Obserwatorium BRD. Jednocześnie zachowano dotychczas funkcjonujące obserwatoria ODSR, co było decyzją podyktowaną dość silną pozycją władz regionalnych w poszczególnych departamentach. Prościej zatem było utrzymać dobrze funkcjonujące instytucje regionalne i korzystać z ich danych dla potrzeb ONISR, niż budować od nowa całość. Wydaje się, że obecnie w Polsce mamy podobną sytuację. W roku 2013 powstało Warmińsko-Mazurskie Obserwatorium BRD i opublikowało swój pierwszy raport jako dokument przyjęty przez Wojewódzką Radę BRD.
W 2014 natomiast ITS ukończył budowę Polskiego Obserwatorium POBR jako bazy krajowej dla unijnego obserwatorium ERSO.
Wynika z tego optymistyczny wniosek, że – podobnie jak w niektórych innych krajach – Polska dysponuje wystarczająco dużym potencjałem wiedzy, by sprostać zadaniom wynikającym z nowej strategii, która traktuje brd jako problem zdrowia publicznego, obejmujący w całości zagadnienia związane z wypadkami drogowymi i ich ofiarami. Jednym z fundamentalnych założeń tej strategii jest uznanie za kluczowa opinii społeczeństwa w sprawie udziału transportu w tworzeniu dochodu narodowego oraz mobilności obywateli, dzięki której społeczeństwo rozwija się także kulturowo. Oznacza to również, że społeczeństwo samo powinno decydować o wyborze koncepcji systemu transportu, czyli rozwiązania należy szukać w demokratycznie wybranych władzach rządowych i samorządowych.
Z tej strategii wynika konieczność stworzenia narzędzi dla polityków, by mogli: ustalać priorytety dla bezpieczeństwa transportu na tle innych, oczekiwanych przez społeczeństwo, na przykład edukacja, lecznictwo, środowisko, oceniać różne środki zmniejszania ryzyka w transporcie, by wybrać te najbardziej efektywne.
Są to bardzo trudne pytania, na które należy odpowiadać jedynie na podstawie ufnej wiedzy i unormowanej według jednolitych standardów unijnych, co stanowi uzasadnienie oceny POBR, przedstawionej na wstępie. Z tym większą nadzieją przyjmujemy wsparcie Najwyższej Izby Kontroli, która w swym ostatnim raporcie I/15/002 „Funkcjonowanie systemu gromadzenia danych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego” z 27 stycznia 2016, przedstawiła liczne wnioski, z których najważniejszy, dotyczący zintensyfikowania działań w celu utworzenia w Polsce spójnego systemu gromadzenia danych, został skierowany do ministra właściwego ds. bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Tekst ukazał się pod oryginalnym tytułem "Słowo wstępne"
w Kwartalniku Motoryzacyjnym Instytutu Transportu Samochodowego BRD
(ISSN 1230-1620), nr 1/2016.