*) ZRK – Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji
Uczenie się w celu wykonywania pracy zawodowej jest elementem wielowymiarowego uczenia się przez całe życie. Uczenie się, aby dobrze wykonywać pracę, jest jednym z ważniejszych celów edukacyjnych ze względów ekonomicznych, społecznych, psychologicznych.
Niedobory kadrowe dotyczące pracowników wysoko wykwalifikowanych i niższego szczebla mają swoje źródło m.in. w niewystarczającej liczbie osób odpowiadających specjalnym wymaganiom pracodawcy, do których można zaliczyć doświadczenie zawodowe, specjalistyczne kursy, umiejętności interpersonalne i indywidualne oraz dyspozycyjność.
15 stycznia 2016 r. weszła w życie ustawa z 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (ZSK) (Dz.U. 2016 poz. 64). Elementem tego systemu jest Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji (ZRK) w którym znajdują się informacje o kwalifikacjach nadawanych w Polsce przez różne podmioty w wielu dziedzinach kształcenia. ZRK jest rejestrem publicznym, a wiadomości w nim zawarte są dostępne powszechnie za pośrednictwem portalu internetowego. Kwalifikacje gromadzone w ZRK mogą przyczynić się do poprawy jakości i efektywności wybranych obszarów pracy, w tym również w transporcie. Obecnie z tej dyscypliny do systemu wprowadzonych jest zaledwie kilka kwalifikacji.
Prace nad modernizacją ZSK prowadzone są w Polsce od wielu lat we współpracy z partnerami społecznymi. Modernizacja ma służyć realizacji polityki uczenia się przez całe życie odpowiadającej współczesnym potrzebom gospodarki. Obecne zmiany są bardzo dynamiczne. Trudno jest sobie wyobrazić pracę tylko w jednym, raz wyuczonym, zawodzie, a tym bardziej bez nabywania nowej wiedzy i umiejętności.
ZRK uruchomiono w 2015 r. Jego funkcjonowanie jest uregulowane przepisami ww. ustawy, a za jego działanie odpowiada koordynator – minister właściwy ds. oświaty i wychowania. ZRK jest prowadzony przez Instytut Badań Edukacyjnych (IBE).
Kwalifikacje nadawane poza systemem oświaty i szkolnictwa wyższego charakteryzują się różnorodnością i niespójnością rozwiązań prawno-organizacyjnych.
Powołanie ZRK jest korzystne zarówno dla pracodawców, jak i dla obywateli. Pozwala bowiem zapoznać się osobom szukającym zatrudnienia, chcącym się również przekwalifikować, z możliwościami zdobywania nowych kwalifikacji. Umożliwia poprawę jakości i pogłębiania już tych posiadanych kwalifikacji, a także zapoznanie się z oczekiwaniami, jakie stawiają przed kandydatami zmieniający się rynek pracy i pracodawcy. Zapewnia również większą konkurencyjność na rynku wobec osób, które w sensie zawodowym się „nie rozwijają”. Dla pracodawców jest to możliwość zaprezentowania swoich oczekiwań wobec poszukiwanych pracowników dotyczących ich wiedzy i konkretnych umiejętności. Zdobywanie określonej kwalifikacji ma dać pewność, że zarówno osoba ją posiadająca, jak i podmiot certyfikujący, spełniają wyznaczone standardy. Jest to szczególnie ważne w obszarach obejmujących zagadnienia związane ze zdrowiem i bezpieczeństwem obywateli, do których należy transport.
W ZRK znajdują się trzy rodzaje kwalifikacji:
1. Nadawane w oświacie oraz w szkolnictwie wyższym na podstawie ustaw regulujących działania systemu oświaty oraz systemu szkolnictwa wyższego i włączone do ZSK z mocy ustawy; są to kwalifikacje pełne i cząstkowe (wyodrębnione w zawodach szkolnych).
2. „Uregulowane” – nadawane na podstawie innych przepisów prawa (poza formalną edukacją); ustawa nałożyła na ministrów obowiązek przeglądu kwalifikacji uregulowanych, należących do konkretnychdziałów administracji rządowej w celu ustalenia, które z nich powinny być włączone do systemu); są to kwalifikacje cząstkowe.
3. „Rynkowe” – nadawane bez podstawy w przepisach prawa; są to wyłącznie kwalifikacje cząstkowe.
ZRK zawiera też informacje o instytucjach odpowiedzialnych za potwierdzanie zdobytych kwalifikacji. Aby kwalifikacja rynkowa mogła pojawić się w ZRK, musi przejść proces weryfikacji określony w ustawie o ZSK i otrzymać poziom Polskiej Ramy Kwalifikacji. Obecność kwalifikacji w rejestrze oznacza, że jej wiarygodność i jakość została potwierdzona przez władze publiczne, a dzięki przypisaniu jej poziomu PRK można ją porównać z Europejską Ramą Kwalifikacji. Wprowadzenie ZSK sprawia, że dyplomy i certyfikaty będą porównywalne w Polsce i za granicą; wzmocni to również jakość kursów i szkoleń.
O włączeniu do ZSK kwalifikacji uregulowanych oraz kwalifikacji rynkowych, należących do określonego działu administracji rządowej, decyduje minister odpowiedzialny za dany dział. W ustawie są przepisy określające sposób włączania kwalifikacji uregulowanych i rynkowych do tego systemu, jak również przepisy na okres przejściowy, umożliwiające szybkie włączenie do ZSK kwalifikacji uregulowanych, które istniały przed wejściem w życie ustawy.
Przygotowując ustawowe standardy opisywania kwalifikacji w ZSK, przyjęto założenie, że mają one obejmować informacje, które są ważne zarówno dla osób zamierzających nabywać kwalifikacje, jak i dla instytucji walidujących i certyfikujących, a także z punktu widzenia rządu odpowiedzialnego za prowadzenie polityki rozwoju. Najważniejszą częścią opisu kwalifikacji jest przedstawienie efektów uczenia się wymaganych dla kwalifikacji. Zgodnie z ustawą wymagane dla danej kwalifikacji efekty uczenia się mają być przedstawiane w trzech częściach, które powinny się wzajemnie dopełniać. W opisie muszą się także znaleźć wymagania dotyczące walidacji, które mają kluczowe znaczenie dla zapewniania jakości i porównywalności kwalifikacji nadawanych przez różne instytucje.
Uprawnienia do certyfikowania albo wynikają wprost z przepisów prawa, albo są nadane przez ministra właściwego dla danej kwalifikacji zgodnie z przepisami ustawy o ZSK. Kwalifikacje nadaje się wyłącznie na podstawie pozytywnego wyniku walidacji wymaganych dla danej kwalifikacji efektów uczenia się. Ustawa o ZSK zawiera przepisy umożliwiające akumulowanie i przenoszenie osiągnięć.
Ustawa o ZSK stanowi, że walidacja i certyfikowanie (w każdej instytucji) muszą być objęte wewnętrznym i zewnętrznym system zapewniania jakości. Według przepisów nadzór nad walidacją i certyfikowaniem kwalifikacji uregulowanych i rynkowych włączonych do ZSK sprawują ministrowie. Procedura włączająca kwalifikację do ZRK jest kilkuetapowa. Na każdy etap składa się kilka kroków. Wszystko to służy wyeliminowaniu błędów i opracowaniu jak najlepszego rozwiązania. Procedurę włączania kwalifikacji rynkowej do ZSK przedstawiono w poniższej tabeli.
W ostatnich latach w Instytucie Transportu Samochodowego (ITS) opracowano 11 kwalifikacji, które wpisują się w koncepcję uczenia się przez całe życie i odpowiadają na potrzeby rynku pracy. Pierwszy wniosek o włączenie nowej kwalifikacji do ZRK ITS złożył w sierpniu 2018 r. Dotyczył on kwalifikacji pod nazwą: „Edukowanie dzieci i młodzieży w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego”, która obecnie jest na II etapie procedury włączającej (stan na styczeń 2021 r.). W związku z tym, że duży obszar tej kwalifikacji dotyczył edukacji, minister infrastruktury, w wyniku merytorycznej analizy wniosku uznał, że nie jest właściwy do jego rozpatrzenia. Wskazał, że właściwym resortem do rozpatrzenia włączenia tej kwalifikacji rynkowej jest Ministerstwo Edukacji Narodowej.
W 2019 r. ITS opracował 10 opisów innowacyjnych kwalifikacji rynkowych wraz z narzędziami walidacji oraz rozwiązaniami w obszarze wewnętrznego systemu zapewniania jakości nadawania kwalifikacji z sektora motoryzacji dla Instytutu Badań Edukacyjnych (IBE). Kwalifikacje opracowano zgodnie z obowiązującą metodyką i wytycznymi IBE.
Opracowane kwalifikacje w ostatecznej formie przybrały następujące nazwy:
* Organizowanie pomocy w zakresie mobilności w oparciu o zidentyfikowane potrzeby osób z niepełnosprawnościami.
* Planowanie produkcji tablic rejestracyjnych.
* Serwisowanie kół pojazdów samochodowych.
* Obsługiwanie samochodu autonomicznego.
* Diagnozowanie samochodów za pośrednictwem układu OBD (On-board diagnostics).
* Kontrolowanie jakości specjalnych płynów samochodowych w warunkach eksploatacyjnych.
* Szacowanie kosztów jednostkowych przewozów ładunków transportem samochodowym.
* Rozliczanie i dokumentowanie czasu pracy kierowcy.
* Kupowanie usług badawczych dla branży motoryzacyjnej.
* Diagnozowanie samochodów elektrycznych.
Do każdej z powyższych kwalifikacji opracowano schematy i próbki narzędzi walidacji, jak również wewnętrzny system zapewniania jakości. Formularze zaproponowanych kwalifikacji są umieszczone w ZRK. Każda z wymienionych jest kwalifikacją cząstkową i dotyczy wielu zakresów związanych z szeroko rozumianą motoryzacją, funkcjonujących w praktyce, które nie zostały dotychczas opisane i uregulowane. Wymienione propozycje kwalifikacji są obecnie w końcowej fazie etapu I (stan na październik 2020 r.). W związku z tym podczas kolejnych etapów oceny ich zawartość merytoryczna i formalna może ulec zmianie.
Opr. Aneta Wnuk na podstawie własnych tekstów i materiałów IBE
Aneta Wnuk doktor nauk społecznych w dyscyplinie pedagogika, pracownik na stanowisku adiunkta w Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego Instytutu Transportu Samochodowego z kilkunastoletnim stażem. Specjalizuje się w problematyce edukacyjnej (zwłaszcza dzieci i młodzieży) z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego. Inicjator i realizator ogólnopolskich i unijnych projektów, działań i zajęć dla dzieci i dorosłych z tego zakresu. Autor i współautor wielu publikacji (artykułów, monografii, podręczników) oraz materiałów edukacyjnych.