Artykuł z kwartalnika Instytutu Transportu Samochodowego o ciekawym, interaktywnym przedsięwzięciu edukacyjnym. Jak nowocześnie uczyć bezpiecznych zachowań na drodze?
Materiał ukazał się pod oryginalnym tytułem "Centrum Edukacji Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego przy Instytucie Transportu Samochodowego - nowe możliwości uczenia się", w Kwartalniku Motoryzacyjnym ITS "BRD - Bezpieczeństwo Ruchu Drogowego", nr 4/2016. Autorki: Ida Leśnikowska-Matusiak, Dagmara Jankowska-Krupa, Aneta Wnuk.
Centrum nauki (inaczej: muzeum edukacyjne, muzeum nauki, centrum edukacji) jest to instytucja działająca, w odróżnieniu od tradycyjnych muzeów, w sposób interaktywny. Tu „wolno dotykać eksponatów, można też dziwić się i zadawać „głupie” pytania. Nie trzeba zakładać kapci i być cicho. To dlatego centra nauki, wszędzie gdzie powstają, przyciągają tłumy dzieci i dorosłych”1. Celem działalności takich centrów jest rozbudzanie zainteresowania nauką w społeczeństwie, wspomaganie samodzielnego uczenia się, motywowanie do podejmowania określonych zachowań oraz wspieranie systemu szkolnictwa. Nowoczesna technologia stworzyła nowe możliwości komunikowania i uczenia się, dlatego centra nauki obecnie coraz częściej są także miejscem dialogu ze społeczeństwem na temat globalnych i lokalnych problemów, takich jak klimat, zagrożenia pandemiczne, zdrowie, bezpieczeństwo, badania naukowe itp.
Na całym świecie aktualnie działa około 3 tys. centrów nauki, które każdego roku odwiedza ponad 310 min osób, i ciągle powstają nowe.
W ostatnich latach widoczna jest intensyfikacja współpracy w ramach takich dziedzin jak szkolnictwo, sztuka, nauka, kultura, biznes oraz media w wymiarze globalnym. W 2014 roku w Mechelen w Belgii odbył się Światowy Szczyt Centrów Nauki, który stworzył okazję do dyskusji na temat problemów, z jakimi zmagają się centra nauki i ich partnerzy. W tym wydarzeniu, organizowanym od 1996 roku, co 3 lata na różnych kontynentach, po raz pierwszy uczestniczyli przedstawiciele organizacji i instytucji spoza środowiska centrów nauki - uczelni, fundacji oraz biznesmeni, politycy, naukowcy.
Celem szczytu było poinformowanie „decydentów, naukowców, globalnych firm i międzynarodowych instytucji o istotności współpracy z rozsianymi po całym świecie centrami nauki. Tego rodzaju współpraca stanowi krok w kierunku realizacji wspólnego celu, jakim jest zbudowanie mostu między społeczeństwem a nauką i technologią, a przez to rozwiązanie wielu globalnych problemów. Centra nauki to nie tylko miejsca, w których odwiedzający mogą obejrzeć interesującą prezentację czy miło spędzić czas w deszczowe popołudnie. Są to wyjątkowe instytucje, których zadaniem jest transformacja sposobu myślenia i działania osób w każdym wieku.”2
Uczestnicy szczytu wypracowali tzw. Deklarację z Mechelen, w której liderzy społeczności centrów nauki zobowiązali się do podejmowania wysiłków zmierzających do angażowania ludzi w zmianę świata na lepsze, zgodnie z hasłem pt. Public engagement for a better world (Zaangażowanie publiczne dla lepszego świata) oraz zobowiązali się do realizacji zapisanych w niej następujących celów:
1. Analiza metod bardziej skutecznej współpracy z lokalnymi społecznościami oraz szerszego otwarcia na bardziej zróżnicowanych odbiorców, ze szczególnym uwzględnieniem płci.
2. Kontynuowanie działań o pozytywnym wpływie w skali globalnej, których celem jest zwiększenie społecznej świadomości o możliwościach oferowanych przez naukę i technologię w obszarze zrównoważonego rozwoju ludzkości.
3. Zwrócenie uwagi decydentów i mediów na to, jak istotne jest angażowanie społeczeństwa w kwestie związane z nauką i technologią poprzez realizację globalnych przedsięwzięć.
4. Podjęcie próby wykorzystania pozycji centrów nauki jako placówek cieszących się zaufaniem do zapoznania społeczeństwa z nowymi rozwiązaniami technologicznymi i technologiami zrównoważonego rozwoju oraz możliwościami ich szerszego wykorzystania.
5. Objęcie pozycji lidera w opracowywaniu najlepszych metod aktywizujących osoby uczące się i w optymalizowaniu procesu edukacji, zarówno w otoczeniu formalnym, jak i nieformalnym, z wykorzystaniem odpowiednich technologii w różnych kontekstach.
6. Zaangażowanie społeczeństwa w sposób bardziej bezpośredni w badania naukowe oraz wykorzystanie tego zaangażowania do uświadomienia ludziom ich własnej wartości, poszerzenia ich horyzontów oraz przekonania, że działalność uczelni wyższych i instytucji badawczych odpowiada na realne potrzeby społeczeństwa, także w skali globalnej.
7. Współpraca w zakresie organizacji obchodów Międzynarodowego Roku Centrów Nauki 2019, a także zachęcanie ludzi na całym świecie do udziału w projektach dotyczących nauki i technologii oraz ich wpływu na społeczeństwo.
Deklarację podpisali przedstawiciele następujących organizacji zrzeszających instytucje popularyzujące naukę:
• ASPAC (Asia Pacific NetWork of Science and Technology Centres) www.aspacnet.org
• ASTC (Association of Science-Technology Centers) www.astc.org
• Ecsite (European Network of Science Centres and Museums) www.ecsite.eu
• NAMES (North Africa and Middle East Science centers network) www.namesnetwork.org
• NCSM (National Council of Science Museums) www. ncsm.gov.in
• Red-POP (Network for the Popularization of Science and Technology in Latin America and the Caribbean) www.redpop.org
• SAASTEC (Southern African Association of Science and Technology Centres) www.saastec.co.za
Od ponad 20 lat działa Europejskie Stowarzyszenie Centrów i Muzeów ECSITE. Stowarzyszenie ECSITE jest siecią centrów nauki i muzeów, łączącą specjalistów w dziedzinie komunikacji naukowej z ponad 400 instytucji z 50 krajów. Członkami grupy ECSITE są ośrodki naukowe i muzea, festiwale nauki, muzea przyrodnicze, ogrody zoologiczne, akwaria, uniwersytety, organizacje badawcze i przedsiębiorstwa komunikacji i angażowania opinii publicznej w nauce poprzez wystawy interaktywne i programy. Ponad 60% odwiedzających te miejsca ma poniżej 25 lat, a prawie 40% z nich to uczniowie szkół. Wizyty w centrach nauki i muzeach są przyczyną zmiany postaw wśród młodych ludzi wobec nauki i technologii, zwiększenia motywacji młodych ludzi do wyboru kariery naukowej.
Centrum Edukacji Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego przy Instytucie Transportu Samochodowego jest pierwszą w Polsce wzorcową jednostką edukacyjną w obszarze bezpieczeństwa ruchu drogowego, pełniącą jednocześnie rolę zaplecza badawczego. Celem działalności Centrum jest:
• podnoszenie poziomu świadomości zagrożeń występujących w ruchu drogowym oraz kształtowanie motywacji do bezpiecznych i odpowiedzialnych zachowań osób w różnym wieku,
• rozwijanie zainteresowań bezpieczeństwem ruchu drogowego,
• wspieranie i uzupełnianie szkolnych programów nauczania przeznaczonych dla uczniów szkół różnego szczebla,
• tworzenie zaplecza edukacyjnego, poszerzającego lokalną, regionalną i ogólnopolską bazę edukacyjną w obszarze bezpieczeństwa ruchu drogowego,
• promocja idei kształcenia przez całe życie.
Działalność Centrum Edukacji Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego jest adresowana do:
• uczniów klas I-III szkoły podstawowej,
• uczniów klas IV-VI szkoły podstawowej,
• uczniów gimnazjów / starszych klas szkoły podstawowej,
• uczniów szkół średnich,
• rodziców/opiekunów/nauczycieli uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i liceów,
• studentów,
• kierowców w wieku 50 i więcej lat.
Centrum Edukacji Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego dostarcza wiedzę przy pomocy różnorodnych aktywizujących metod nauczania dobranych odpowiednio do wieku uczestników oraz udostępnia interaktywne urządzenia i eksponaty, umożliwiające samodzielne przeprowadzenie doświadczeń lub obserwacji.
Na ekspozycję stałą urządzeń składają się obecnie:
• symulator dachowania
Uwidacznia znaczenie zapinania pasów bezpieczeństwa w pojeździe podczas dachowania. Symulator dachowania bazuje na nadwoziu marki OPEL ASTRA IV, zamocowanym na stelażu. Karoseria obraca się w osi poziomej. Prędkość obrotu i chwilowe postoje w określonych pozycjach reguluje operator. Symulator obraca się znacznie wolniej niż ma to miejsce w rzeczywistości, doskonale jednak obrazuje jak może zakończyć się zbyt szybka jazda i utrata panowania nad pojazdem. W trakcie symulacji dachowania wisząc głową w dół można doświadczyć, jak zachowują się w kabinie niezabezpieczone luźne przedmioty (np. puste butelki, telefon komórkowy). Łatwo także wyobrazić sobie, co dzieje się z osobami niezabezpieczonymi pasami bezpieczeństwa w trakcie dachowania!
Jedna symulacja (pełny obrót), w której mogą uczestniczyć maksymalnie cztery dorosłe osoby, trwa ok. 0,5 min. Symulacja przeznaczona jest dla osób pełnoletnich, u których nie występują przeciwwskazania zdrowotne.
• symulator zderzeń
Zmaca uwagę na znaczenie zapinania pasów bezpieczeństwa w pojeździe oraz siłę zderzenia nawet przy
małych prędkościach. Jest to równia pochyła, na której zamontowana jest platforma z fotelem samochodowym wraz z pasem bezpieczeństwa. Osoba poddająca się próbie odczuwa silne szarpnięcie w momencie zadziałania pasów na skutek gwałtownego hamowania - fotel z siedzącym pasażerem w momencie „zderzenia” osiąga prędkość ok. 6-8 km/h.
• materiały odblaskowe
Służą prowadzeniu doświadczeń w zakresie widoczności na drodze. W trakcie pokazu prezentowane jest działanie materiałów odblaskowych/fluorescencyj- nych zwiększających widoczność na drodze niechro- nionych uczestników ruchu drogowego. W ciemni można przekonać się, jak działają odblaski, przeprowadzić własne doświadczenia, poznać nowoczesne technologie oraz powstawanie odblasków.
• Symulują zaburzenia wzroku związane ze spożyciem alkoholu.
Alkogole służą do demonstracji upośledzenia zmysłów występujących po spożyciu alkoholu w granicach od 0,4 do 1,5 promila, co objawia się:
- obniżeniem koncentracji,
- spowolnieniem czasu reakcji,
- niemożnością określenia kierunków,
- zniekształceniem widzianego obrazu,
- zmianą w ocenie odległości,
- zmniejszeniem możliwości oceny sytuacji,
- podwójnym widzeniem,
- brakiem koordynacji mięśniowej.
W alkogoglach przeprowadzane są testy na trzeźwość, czyli spacer po prostej linii, rzut piłeczką do celu, podanie ręki itp.
• minikaski
Służą przeprowadzaniu doświadczeń pokazujących znaczenie noszenia kasków ochronnych przez rowerzystów, motocyklistów, wrotkarzy, narciarzy itp. Jest to jedyna sposobność, aby wziąć udział w samodzielnie wykonywanych doświadczeniach i przekonać się o zasadności noszenia prawidłowo zapiętych kasków ochronnych. Przy pomocy empirycznych testów z „mini” kaskiem i jajkiem lub kaskiem standardowym i arbuzem/melonem można się przekonać, jakie siły działają na głowę człowieka w momencie wypadku.
• waga, tzw. „test słonia”
Skala wagi pokazuje zmieniający się ciężar ciała osoby poddawanej próbie podczas kolizji, przy różnych prędkościach pojazdu, która nie ma zapiętego pasa bezpieczeństwa. Aby poznać wagę swojego ciała w momencie zderzenia z określoną prędkością jazdy należy nacisnąć przycisk z wybraną prędkością.
• detonator poduszki powietrznej
Jest to urządzenie demonstrujące wybuch/uruchomienie poduszki powietrznej w samochodzie, np. w momencie zderzenia pojazdu.
• urządzenie do testowania czasu reakcji (batak)
Urządzenie bada czas reakcji, ćwiczy zręczność, koordynację wzrokowo-ruchową, mobilność. Przeznaczone jest do użytku przez osoby w różnym wieku (dostępne są różne programy). Może być wykorzystywane np. w połączeniu z alkogoglami. Test reakcji polega na jak najszybszym naciskaniu zapalających się losowo przycisków z diodami LED, sterowanych przez wewnętrzny mikrokomputer. Osiągane wyniki są na bieżąco prezentowane na wyświetlaczu LCD.
• symulator odczuć osób starszych
Przygarbienie, sztywność stawów łokci i kolan, trudności z chodzeniem, powolność. Gorszy słuch, ograniczone pole widzenia. To problemy, z jakimi na co dzień borykają się ludzie w podeszłym wieku. Symulator przeznaczony jest do demonstracji niedogodności i ograniczeń odczuwanych przez osoby starsze, spowodowanych zmianami w obrębie tkanek mięśniowo-szkieletowych, pogorszeniem wzroku i słuchu, które pojawiają się z wiekiem. Strój składa się z wielu elementów, m.in. z gorsetu, który zmusza do utrzymywania pochylonej postawy, usztywnionych i obciążonych ograniczników na łokcie i kolana oraz gumowanych ograniczników stawów ściskających ze sobą palce.
W miarę upływu czasu i możliwości finansowych ekspozycja będzie powiększana o nowe urządzenia i eksponaty.
Zajęcia prowadzone w Centrum Edukacji Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, przeznaczone dla wszystkich grup uczestników, składają się z dwóch części:
• części 1: teoretycznej (zajęcia odbywają się w sali wykładowo-projekcyjnej),
• części 2: praktycznej (zajęcia odbywają się w sali ekspozycyjnej).
W odniesieniu do kierowców 50+ prowadzone są także zajęcia praktyczne polegające na kierowaniu własnym pojazdem z profesjonalnym instruktorem nauki jazdy, które kończą się raportem przeznaczonym tylko dla kierowcy, wskazującym jego mocne i słabe strony.
Zajęcia realizowane są na podstawie specjalnie opracowanych programów zajęć. Dla osób prowadzących zajęcia przygotowano materiały merytoryczne i pomoce metodyczne, a dla uczestników – materiały merytoryczne i uzupełniające. Podczas zajęć przede wszystkim wykorzystywane są interaktywne metody nauczania, które kładą nacisk na aktywną twórczość, samodzielność dochodzenia do wiedzy, umiejętność zbierania i wyszukiwania informacji, jak również udział w grupowym rozwiązywaniu problemów.
___________________
1 TOP 6 najciekawszych centrów nauki w Europie, podroze.se.pl (20.12.2016).
2 Rola centrów nauki na świecie, www.kopernik.org.pl (20.12.2016).